Z analizy rynku lotniczego na Świecie oraz na podstawie danych Międzynarodowego Stowarzyszenia Przewoźników wynika, że w 2039 roku dojdzie do podwojenia się liczby pasażerów w porównaniu do lata sprzed Covid-19 oraz że wzrośnie udział niskobudżetowych lini lotniczych i liczba lotów w klasie ekonomicznej, również na długich dystansach. Roczny wzrost liczby pasażerów podróżujących na długich dystansach od 2015 roku wynosi około 7% z przerwą na okres pandemii. Obecnie w Polsce ponad 300 mln osób rocznie lata na trasach powyżej 4 godzin. W 1948 roku po raz pierwszy opisano przypadek zakrzepicy żylnej związanej z długotrwałym przebywaniem w pozycji siedzącej, a w 1951 roku pierwsze 4 przypadki zakrzepicy związanej z podróżą samolotem. Pojęcie economy class syndrom wprowadzono w 1977 roku, a w 1988 roku w znanym czasopiśmie „Lancet” opublikowano przypadki zatorowości płucnej po odbyciu lotu samolotem w klasie ekonomicznej. Zatorowość płucna stanowi zagrożenie życia. Bardzo znany i opisany jest przypadek Emmy Christoferson, młodej kobiety która nagle zmarła na lotnisku Heathrow po przylocie z Australii.

Patomechanizm(przyczyny) zakrzepicy i zatorowości płucnej po długotrwałym locie samolotem. Przyczyny są dobrze poznane i są to: zastój żylny związany z ograniczeniem przestrzeni życiowej(w pozycji siedzącej przepływ żylny spada o 2/3), odwodnienie będące rezultatem małej wilgotności w samolocie i spożywania alkoholu oraz kawy, spadek ciśnienia powietrza i uwolnienie tlenku azotu. Dawniej dodatkowo palenie tytoniu. Ważnym mechanizmem choroby jest hipoksja hipobaryczna związana z wysokością przelotową(średnio 10800m)co odpowiada przebywaniu na wysokości 1524-2134mnpm(czyli podobnie jak na Rysach). W takich warunkach nasycenie tlenem u osób zdrowych może spaść do 90-93%, a osób starszych i pasażerów z chorobami płuc czy serca do 80%. Sytuację pogarsza spanie w pozycji wymuszonej. Wilgotność w samolocie wynosi około 10-12%(na poziomie morza 30-40%). Osoby siedzące przy oknie ograniczają spożycie płynów aby rzadziej korzystać z toalety.Spożywanie kawy i alkoholu przyczynia się dodatkowo do zagęszczenia krwi, a hipoksja do zmniejszenia fibrynolizy. W ważnym badaniu Lapostolle i wsp. wykazano, że 53 z 56 pacjentów, którzy przebyli zatorowość płucną po locie samolotem nigdy nie opuściło swojego miejsca w trakcie lotu.

Ryzyko zakrzepicy żylnej i zatorowości płucnej wzrasta u osób z czynnikami ryzyka, czyli z tym co wnosimy na pokład samolotu wraz z bagażem. Zaliczamy do nich: trombofilie(niedobór białka C lub S i Antytrombiny III, grupy krwi inne niż „O”), otyłość(BMI > 30kg/m2), wiek > 40 lat, wysoki lub niski wzrost(>1,9m lub< 1,6m), estrogeny-hormonalna terapia zastępcza i antykoncepcja, płeć żeńska, ciąża, choroby nowotworowe, zapalenia stawów i jelit oraz Covid-19.  Nie powinno się podróżować w ciąży powyżej 36 tygodnia ponieważ ryzyko zakrzepicy wzrasta od 5-10 razy. Bardzo ważnym czynnikiem ryzyka jest przebyta operacja. Nie powinno się odbywać lotów do 3 dni po małym zabiegu i do 6 tygodni po dużym zabiegu(wzrost ryzyka 20 razy!).

Ryzyko zakrzepicy zależy oczywiście od długości lotu i wzrasta w przypadku lotu długodystansowego(powyżej 7 godzin, powyżej 5000km)- jest wtedy 3x wyższe w odniesieniu do lotów trwających krócej. Zakrzepicy sprzyja również miejsce przebywania w samolocie(wyższe ryzyko przy oknie i centralne)oraz spożywanie alkoholu. Spożywanie leków nasennych zwiększa hipoksję(spanie w pozycji wymuszonej). Należy unikać obcisłej odzieży, szczególnie dżinsów, korzystne jest założenie uciskowych rajstop lub travel socks. Korzystniejsze są loty przesiadkowe.

Zakrzepica umiejscawia się zazwyczaj w obrębie goleni, występuję w czasie podróży lub nawet do kilku tygodni po niej. Pierwszym objawem może być zatorowość płucna.

Profilaktyka farmakologiczna. Przeprowadzono 11 randomizowanych badań oceniających aspirynę, heparynę, venoruton i rajstopy uciskowe przy lotach > 7 godzin. Skuteczne są tylko rajstopy uciskowe i heparyny drobnocząsteczkowe. W przypadku podwyższonego ryzyka zakrzepicy zaleca się enoksaparynę w dawce 1mg/kg masy ciała na 2-4 godzin przed lotem lub dalteparyne 5000IU lub fondaparinuks 2,5mg sc przed wylotem. ASA lub venoruton nie są skuteczne i nie są zalecane.

TAKE-HOME-MESSAGE. Unikaj podróżowania samolotem na długich dystansach(powyżej 7 godzin,>5000km)w ciąży, po zabiegach operacyjnych(do 3 dni po małych zabiegach i do 6 tygodni po dużych, szczególnie brzusznych, ortopedycznych i na klatce piersiowej). W przypadku współistniejących czynników ryzyka lub chorób przewlekłych, szczególnie nowotworowych, zapalenia stawów lub jelit poproś swojego lekarza o wdrożenie profilaktyki farmakologicznej przed podróżą.W miarę możliwości unikaj miejsca przy oknie lub środkowego. Jeśli musisz podróżować przy oknie nie unikaj wychodzenia na krótkie przerwy ruchowe niezależnie od potencjalnego niezadowolenia współpasażerów. Spożywaj dużo płynów, najlepiej czystej wody. Unikaj kawy, alkoholu i napojów słodzonych. Unikaj leków nasennych w czasie lotu-lepiej być niewyspanym niż spać w pozycji wymuszonej z narażeniem na hipoksję. Na czas lotu zakładaj travel socks lub rajstopy ze stopniowanym uciskiem. Przy lotach długodystansowych wybieraj loty przesiadkowe. Na czas lotu wybierz wygodne i luźne ubranie. W trakcie lotu regularnie ćwicz-ruchy zgięciowe stóp wystarczają by 2-3 krotnie przyspieszyć przepływ krwi przez kilka sekund. Należy je powtarzać kilka razy na godzinę.

Wspaniałych wakacji i udanych podróży bez kłopotów zdrowotnych.

Piśmiennictwo